امپراتوری سلجوقی- تاریخ، فرهنگ و سیاست/ علی اصغر حقدار

 

امروزه در اوایل دهه دوم قرن بیست و یک از هرات و بخارا، خراسان، ری و اصفهان تا آذربایجان، همدان، عراق، سوریه و فلسطین و شهرهای آناتولی، جابجا نشانه هایی از فرهنگ و تمدن سلجوقی دیده می شوند؛ امپراتوری که از وظیفه فرماندهی(سوباشی) در ماوراء النهر توسط سلجوق پسر دقاق شروع شد و سپس از منطقه خراسان با شکست غزنویان در نبرد دندانقان(۲۳ مه ۱۰۴۰) با فرماندهی طغرل بیگ و چغری بیگ سر برآورد، خلیفه عباسی را زیر نظارت گرفت و با از بین بردن حکومت های محلی رقیب، امپراتوری بیزانس را در نبرد ملازگرد(۲۶ اوت ۱۰۷۱) به فرماندهی آلپ ارسلان، به ماورای دریای مدیترانه راند. امپراتوری که خود نیز قربانی ضعف حکومتی شد و با انشقاق اقتدار اولیه و شکل گیری سلاجقه خراسان- کرمان- سوریه و فلسطین- عراق و روم، به انحطاط گرایید و سپس با تاثیرات نبرد کوسه داغ(۲۶ ژوئن ۱۲۴۳) از هم فرو پاشید. امپراتوری که یکی از بزرگترین اقتدارهای تاریخی را پی افکند و یکی از تاثیرگذارترین جابجایی های جمعیتی را باعث شد و دگرگونی در کشورداری- تجارت- دین گرایی- ادبیات و معماری را در نزدیک به سیصد سال(۱۰۳۷-۱۳۷۷میلادی) برای جهانیان به ارمغان آورد. امپراتوری که سلجوقیان به وجود آوردند و میراثی که از خود به یادگار گذاشتند، اهمیت تاریخی و تمدنی آنان را می رساند و عصر سلجوقی را شایسته پژوهش و تأمل می گرداند.

تحولات هزاره گذشته- از دوران نبرد دندانقان و شروع حکمرانی سلجوقیان در ۲۳ مه ۱۰۴۰- از جابجایی جمعیت ها- جنگ ها و صلح ها- شیوه های کشورداری و تجارت بین المللی و اقتصاد داخلی و حکومت های به وجود آمده مغولان- تیموریان- رومی ها- صفویه و عثمانی و دگردیسی های مرزی در واکنش و کنش بر میراث ماندگار امپراتوری سلجوقی بنیان گرفته و شکل و ماهیت ژئوپلتیک و فرهنگی- تمدنی امروزین این مناطق را در جهان معاصر به وجود آورده است؛...

سلجوقیان چه کسانی بودند؟ تبار تاریخی آنان به کجا و چه اقوامی برمی گردد؟ فرماندهان محلی چطور توانستند امپراتوری بزرگی را به وجود آورند؟ اصول کشورداری سلاطین سلجوقی از چه روش هایی نشات می گرفته اند؟ تشکیلات حکومتی سلجوقیان در مسایل مالیات- زمین داری- دامداری و... چگونه بود؟ شرایط اجتماعی- فرهنگی در عصر سلاجقه به چه صورت بود؟ ادبیات و دانش ها در دوره آنان چه وضعیتی داشت؟ جنگ ها و معاهدات آنان با کشورها و حکومت های دیگر چگونه انجام می گرفت؟ و امپراتوری سلجوقی از چه جایگاهی در فرهنگ و تمدن جهانی برخوردار است؟ و میراث سلجوقیان برای جهان بعد از خود کدام است؟ پژوهش حاضر در پاسخ به این مسایل و پرسش ها شکل گرفته و عصر امپراتوری سلجوقی را با استناد به منابع اصلی تاریخ نگاران سلجوقی- تاریخ نگاری سلجوقیان و سلجوقی پژوهی، به بازخوانی تاریخی و فکری می گذارد. ساختار محتوایی کتاب و فصل بندی آن در پی جویی از تاریخ امپراتوری سلجوقی به ارزیابی و گزارش تحلیل تاریخ، فرهنگ و سیاست سلجوقیان می پردازد.

فهرست مطالب

مقدمه: اهمیت تاریخی سلجوقیان در فرهنگ و تمدن جهان

منبع شناسی سلجوقیان

الف) تاریخ نگاران سلجوقی

ب) تاریخ نگاری سلجوقیان

ج) سلجوقی پژوهی

فصل اول- تبار تاریخی سلجوقیان

فصل دوم- سلجوق ها در خراسان- نیروهای نظامی غزنویان

فصل سوم- تشکیلات اداری و روش کشورداری سلجوقی

فصل چهارم- فرهنگ و ادبیات در عصر سلجوقی

فصل پنجم- معماری و هنر سلجوقی

فصل ششم- اقتصاد و تجارت و کشاورزی و دامداری در عصر سلجوقیان

فصل هفتم- ظهور و سقوط امپراتوری سلجوقی

فصل هشتم- سلجوقیان و حکومت های دیگر

فصل نهم- سلجوقیان و روم شرقی

فصل یازدهم- سلجوقیان و وارثان آن ها

فصل دوازدهم- میراث تمدنی و فرهنگی امپراتوری سلجوقی

گاهشماری امپراتوری سلجوقی

کتابشناسی امپراتوری سلجوقی

منابع پژوهشی و مطالعاتی